28 Οκτωβρίου 1940 Θ. Γ. Βουδικλάρης Πολιτικός ΜηχανικόςΕίμαι απ' αυτούς που έχουν ζήσει αυτή την μέρα και όσες ακολούθησαν, παιδί ακόμα. Αυτούς που λιγοστεύουν συνεχώς, και που μένουν εμβρόντητοι όταν διαπιστώνουν ότι πολλοί νέοι άνθρωποι δεν γνωρίζουν σήμερα τι σημαίνει αυτή η ημερομηνία και την συγχέουν με την απελευθέρωση από τους Τούρκους ή κάποια άλλη επέτειο μάχης ή νίκης, στο ποδόσφαιρό ή τη Eurovision. Θα ήθελα να έχω την ικανότητα να δώσω την εικόνα, την ατμόσφαιρα της ημέρας, να περιγράψω την εθνική ανάταση και ομοψυχία που γεννήθηκε εκείνο το πρωί, όταν ανακοινώθηκε η επίθεση της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος. Την αυταπάρνηση, την ετοιμότητα για θυσία, την συγκίνηση, την προθυμία ολόκληρου του λαού να βρεθεί στο μέτωπο για να υπερασπισθεί την πατρίδα. Αρετές που μας λείπουν σήμερα τόσο πολύ. Η Ελλάδα γιορτάζει ως Εθνική Εορτή την ημερομηνία που μπήκε στον πόλεμο και όχι (όπως οι περισσότερες χώρες) την ημερομηνία λήξεως του πολέμου. Γιορτάζει αυτήν την εθνική ανάταση. Θα αρκεσθώ σε ένα στοιχειώδες ιστορικό, απηλλαγμένο (όσο μπορώ) από την πολιτική τόσο εκείνης της εποχής όσο και της σημερινής. Θα προσπαθήσω να αποδώσω το πνεύμα της εποχής και της ημέρας, όχι να καταγράψω μάχες, πολεμικές νίκες, θριάμβους και κατακτήσεις. Με την ελπίδα να ξαναθυμίσω γεγονότα και να ξυπνήσω συναισθήματα στους μεγαλύτερους, και να ωθήσω τους νεώτερους σε περαιτέρω αναζήτηση στοιχείων για πληρέστερη ενημέρωση και προσωπική υπέρβαση. Ο Ελληνο-Ιταλικός πόλεμος, εντεταγμένος ασφαλώς στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν ήταν βέβαια κεραυνός εν αιθρία. Τα μαύρα σύννεφα είχαν αρχίσει να μαζεύονται εδώ και μερικά χρόνια, οφειλόμενα στην κατακτητική διάθεση του φασιστικού άξονα Βερολίνου - Ρώμης. Όσον αφορά την Ιταλία, η επιθυμία της να γίνει "μεγάλη" χώρα, (κάτι σαν τη Γαλλία και τη Γερμανία), εις βάρος των γειτονικών της μικροτέρων χωρών (Αλβανίας, Ελλάδος κ.α.) και να παίξει παγκόσμιο ρόλο, είχε εκδηλωθεί πολύ πιο νωρίς από το 1940. Είχε κατακτήσει (και προσαρτήσει - ενσωματώσει) την Αλβανία ήδη από την άνοιξη του 1939. Ως προς την Ελλάδα, οι βλέψεις της στρεφόντουσαν κυρίως στα νησιά (Κέρκυρα, Κεφαλονιά, Δωδεκάνησα) αλλά και στις δυτικές ακτές (Ήπειρο, Πρέβεζα). Η Κέρκυρα είχε υποστεί Ιταλικό βομβαρδισμό και (προσωρινή) κατάληψη ήδη από το 1923, τα Δωδεκάνησα είχαν παραχωρηθεί στην Ιταλία από τη συνθήκη της Λωζάνης, κατά την ίδια περίοδο. Πρωθυπουργός της Ιταλίας ήταν και τότε ο παρανοϊκός φασίστας Μπενίτο Μουσολίνι, που επιθυμούσε και νόμιζε ότι μπορούσε να ξαναφτιάξει τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, για να γίνει Καίσαρ. 1 / 20Όλα τα επόμενα χρόνια, μέχρι το 1940, η Ιταλία προκαλούσε την Ελλάδα η οποία, καθημαγμένη από τη Μικρασιατική καταστροφή, κατάπινε τις προσβολές, δεχόταν συμβιβασμούς και πλήρωνε αποζημιώσεις για τις δήθεν προκλήσεις της. Ο λαός της όμως "έβραζε", και αυτό ήταν ένα στοιχείο συμβολής στο ξέσπασμα που ακολούθησε. Οι προκλήσεις της Ιταλίας έφτασαν στο απροχώρητο με τον τορπιλισμό του καταδρομικού "Έλλη", στις 15 Αυγούστου 1940, την ημέρα της γιορτής της Μεγαλόχαρης, στο λιμάνι της Τήνου. Όλοι γνώριζαν τον δολοφόνο, αλλά η Ελληνική Κυβέρνηση προσποιήθηκε άγνοια, ανακοίνωσε "υποβρύχιο αγνώστου εθνικότητος", ανέχθηκε το έγκλημα, δεν θέλησε να κατηγορηθεί για απομάκρυνση από την αρχή της ουδετερότητας και να δώσει αφορμή για ένοπλη σύρραξη. Ο δολοφόνος όμως ήταν αποφασισμένος να χτυπήσει, έστω και χωρίς αφορμή. Η αχαλίνωτη επιθυμία του Μουσολίνι να γίνει "μεγάλος", να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο (που την ονόμαζε Mare Nostrum) και να εντυπωσιάσει τον Χίτλερ δημιουργώντας τετελεσμένα γεγονότα όπως εκείνος, τον εμπόδιζαν να εκτιμήσει σωστά την πραγματικότητα. Άλλωστε, μετρούσε αριθμούς (8 εκατομμύρια λόγχες) και υλικά μέσα, όχι Ιστορία και ψυχικό σθένος. Ας σημειωθεί ότι ο Χίτλερ δεν επιθυμούσε μέτωπο στα Βαλκάνια, είχε άλλους στόχους και άλλες προτεραιότητες. Για να κολακέψουν τις επιθυμίες του Ντούτσε τον παρέσυραν και μερικοί στρατηγοί του (μόνο ο Μπαντόλιο είχε επιφυλάξεις), που χρωστούσαν τα γαλόνια τους μόνο στη φασιστική κομματική τους ταυτότητα. Τον βοήθησαν να πιστέψει ότι ή Ελλάδα δεν είχε ούτε την ικανότητα ούτε τη διάθεση να αντισταθεί, καθώς ο λαός της ήταν αντίθετος προς τη δικτατορική του κυβέρνηση και βρισκόταν σχεδόν σε παθητική κατάσταση. Η εισβολή τους θα ήταν περίπατος προς την Αθήνα. Στην Ιταλία επιχειρήθηκε η συκοφάντηση της Ελλάδος για διεθνή, αλλά και εσωτερική, κατανάλωση καθώς μεγάλο τμήμα του ιταλικού λαού δεν ήθελε τον πόλεμο, είχαν γίνει και αντιπολεμικές εκδηλώσεις στη Ρώμη: "Η Ελλάδα παραβιάζει την ουδετερότητα" ήταν η κατηγορία. Ως δικαιολογία προβαλόταν η μη ανανέωση εκ μέρους της, τον Σεπτέμβριο του 1939, του διμερούς Ελληνο-Ιταλικού συμφώνου του 1928, που είχε λήξει. Την αλήθεια "εξομολογείται" με ειλικρίνεια, πολύ αργότερα, ο Ιταλός πρεσβευτής Εμμανουέλε Γκράτσι, αυτός που επέδωσε το τελεσίγραφο: "η ουδετερότητα τηρήθηκε από την Ελληνική κυβέρνηση με αναμφισβήτητη νομιμοφροσύνη και με όσα μέσα διέθετε, μέχρι την τελευταία στιγμή". Ταυτόσημη ήταν και η δήλωση του Μεταξά προς τους αρχισυντάκτες των Αθηναϊκών εφημερίδων, όταν τους κάλεσε όλους στις 30 Οκτωβρίου για να τους εξηγήσει την κατάσταση: "Έκαμα το πάν δια να μη μπορούν οι Ιταλοί να εμφανισθούν ως δυνάμενοι να έχουν, όχι αφορμάς ευλόγους, αλλ' ούτε ευλογοφανές παράπονον εκ μέρους μας....". Είναι γνωστό ότι ο Μεταξάς απέφυγε να κηρύξει νωρίτερα γενική επιστράτευση, για να μη δώσει αφορμή, επινοώντας το τέχνασμα των "φύλλων πορείας". Οι Έλληνες πρεσβευτές στη Ρώμη και οι στρατιωτικοί ακόλουθοι επεσήμαναν από νωρίς και κατ' επανάληψιν τις κινήσεις της επεκτατικής πολιτικής του Μουσολίνι. Σε αναφορά του στρατιωτικού ακολούθου στις 6 Ιουνίου 1940 ανακοινώνεται πολεμική προετοιμασία σε Πρίντεζι, Αγκόνα, Μπάρι, Γένουα και Τεργέστη, μετακινήσεις στρατού και πυροβολικού, και φόρτωση πολεμικού υλικού στα πολεμικά πλοία, πραγματικός πολεμικός οργασμός. Αναφέρονται όμως και αντιδράσεις του Ιταλικού λαού, κυρίως των λαϊκών στρωμάτων, που είχε αντιπολεμική διάθεση και αντιδρούσε εμπράκτως στην προπαγάνδα του φασιστικού καθεστώτος. Σ' αυτόν τον λαό, με τέτοιο ηθικό και τέτοια ψυχική διάθεση, προσπαθούσε ο Ντούτσε να επιβάλει το σθένος του Ρωμαίου λεγεωνάριου. Αυτή η ψυχική διάθεση ήταν στοιχείο της ήττας του που ακολούθησε.2 / 20Αντιθέτως, στην Αθήνα η Ιταλική διπλωματική αντιπροσωπία έκανε προσπάθειες (θεατρικές) να δείξει όχι μόνο φιλικές, αλλά και προστατευτικές διαθέσεις της Ιταλίας έναντι της χώρας μας. Η παρουσίαση του μελοδράματος του Πουτσίνι "Μαντάμ Μπατερφλάυ" από τη Λυρική Σκηνή, στις 25 Οκτωβρίου 1940, είχε πανηγυρικό χαρακτήρα, λόγω και της παρουσίας του γιου του διάσημου συνθέτη. Προσκλήθηκε και ο πρωθυπουργός για να αναθερμανθούν οι σχέσεις, αλλά ο Μεταξάς αρνήθηκε, εξηγώντας ότι η αποκατάσταση της θερμότητας των σχέσεων χρειαζόταν άλλες ενέργειες. Την επόμενη μέρα, τη νύκτα της 26ης προς την 27η Οκτωβρίου, ο Γκράτσι έδινε δεξίωση στην Ιταλική πρεσβεία, με τα σημαιάκια των δύο χωρών στα τραπέζια και επίδειξη φιλικών διαθέσεων. Στα σκοτεινά δωμάτια όμως γινόταν (εν γνώσει του) η αποκρυπτογράφηση του τελεσιγράφου, που ερχόταν με τηλεγραφήματα σε τέσσερις άτακτες (για λόγους μυστικότητας) δόσεις. Ο Γκράτσι περιποιόταν τους καλεσμένους αυτοπροσώπως, αλλά καθόταν σε αναμμένα κάρβουνα, γιατί είχε ειδοποιηθεί από το πρωί περί τίνος επρόκειτο. Οι τελευταίοι προσκεκλημένοι έφυγαν τις πρωινές ώρες, με τον Γκράτσι ευτυχισμένο που δεν του δόθηκε η εντολή να διακόψει τη δεξίωση για να επιδώσει το τελεσίγραφο αμέσως. Η εντολή ήταν για τις 3:00 το πρωί της επομένης. Το βράδυ της 27ης Οκτωβρίου 1940, ο κόμης Τσιάνο, γαμπρός του Μουσολίνι και Υπουργός Εξωτερικών, ειδοποίησε επισήμως τον Γερμανό πρεσβευτή στη Ρώμη Όττο φον Μπίσμαρκ, ότι θα γινόταν "ρηματική διακοίνωση" στην Ελλάδα και ότι, πάντως, στις 6:00 το πρωί της επομένης θα γινόταν εισβολή. Έτσι, λίγες μόνο ώρες μετά τη γιορτή εμφανίστηκε το στιλέτο. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου του 1940, γύρω στις 3:00, ο Ιταλός Πρέσβης στην Αθήνα Εμμανουέλε Γκράτσι επέδωσε ιδιοχείρως στον Έλληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, στην οικία του δεύτερου, στην Κηφισιά, τελεσίγραφο του Μουσολίνι. Η ημερομηνία ήταν επιλεγμένη, ήταν επέτειος της εθνικής γιορτής του φασισμού, της "Πορείας προς τη Ρώμη" στις 28 Οκτωβρίου 1925. Απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του Ιταλικού στρατού από τα Ελληνικά σύνορα στις 6:00 της ίδιας μέρας, για την κατάληψη "στρατηγικών σημείων" στο Ελληνικό κράτος -- εικάζεται λιμανιών, νησιών και αεροδρομίων, που θα τον διευκόλυναν να προχωρήσει σε προωθήσεις στη Βόρειο Αφρική. Ας δούμε πώς περιγράφει ο Γκράτσι στο βιβλίο του "Η αρχή του τέλους - η επιχείρηση κατά της Ελλάδος", που εκδόθηκε το 1945, αυτή τη συνάντησή του με τον Μεταξά. «Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3 π.μ., του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου μού είχε αναθέσει να του εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε: «Alors, c'est la guerre» (Λοιπόν, έχουμε πόλεμο) .... Έφυγα υποκλινόμενος με τον βαθύτερο σεβασμό, προ του γέροντος αυτού, που προτίμησε την θυσία αντί της υποδουλώσεως» Ο Μεταξάς ειδοποίησε αμέσως τον βασιλιά, το Γενικό Επιτελείο και τις εφημερίδες και συγκάλεσε Υπουργικό Συμβούλιο. Ο πόλεμος άρχισε στις 5:30 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940, μισή ώρα πριν λήξει το τελεσίγραφο, με εισβολή στην Πίνδο και βομβαρδισμούς στον Πειραιά, το Τατόι, την Πάτρα (με θύματα άμαχο πληθυσμό και παιδιά), την Πρέβεζα και τον Ισθμό της Κορίνθου. Οι επικεφαλής των στρατιωτικών μονάδων ίσα-ίσα πρόλαβαν να ενημερωθούν ότι βρισκόμαστε σε πόλεμο. Οι εφημερίδες βγήκαν αμέσως σε Β΄ έκδοση. Εκδόθηκαν διαγγέλματα προς τον Ελληνικό λαό.3 / 20Ας σημειώσουμε ότι για πρώτη φορά στις 30 Οκτωβρίου 1940, στο κύριο άρθρο της εφημερίδας "Ελληνικό Μέλλον", η άρνηση του Μεταξά για υποταγή πήρε τον μονολεκτικό τίτλο "ΟΧΙ" ο οποίος, έκτοτε, συμβολίζει την ημέρα.Όποιος έζησε εκείνο το Δευτεριάτικο πρωινό δεν θα το λησμονήσει και δεν θα το ξαναζήσει ποτέ -- όποιος δεν το έζησε δεν έχει καμμία απολύτως ελπίδα να το ζήσει. Ο βρασμός της λαϊκής ψυχής εκδηλώθηκε. Απίστευτα χαρμόσυνη είδηση η κήρυξη του πολέμου, έξω από κάθε σωφροσύνη και ένστικτο αυτοσυντηρήσεως. Το ηφαίστειο, που τόσα χρόνια μάζευε πυρωμένη λάβα, εξερράγη τώρα και κάλυψε ξέχειλα όλη τη χώρα. Ένα παραλήρημα ενθουσιασμού που πλησίαζε την τρέλλα και ξεπερνούσε κατά πολύ τα διαγγέλματα της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας που ... προσπαθούσαν να του δώσουν κουράγιο.1 Η Αθήνα βρίσκεται σε έξαψη, οι δρόμοι γέμιζουν γιορταστικές εκδηλώσεις ανθρώπων, που δείχνουν (αντίθετα προς κάθε λογική) μια απίστευτη σιγουριά για τη νίκη.1Ανακοίνωση Ι. Μεταξά προς τον Αθηναϊκό Τύπο, 30 Οκτωβρίου 19404 / 20Όλοι θέλουν να πάρουν προσωπική εκδίκηση από τον Μουσολίνι για τον τορπιλισμό της "Έλλης" στην Τήνο. Όλοι ψάχνουν να βρουν μεταφορικά μέσα που θα τους στείλουν στο μέτωπο, συναγερμός εθελοντών κάθε ηλικίας στα γραφεία επιστρατεύσεως. Η περιφρόνηση προς τον κίνδυνο και τον θάνατο, απόλυτη. Το έθνος βρίσκεται σε υπερδιέγερση. Ο ενθουσιασμός κορυφώνεται ύστερα από λίγες μέρες, όταν η άμυνα του στρατού μας γίνεται επίθεση, όταν αρχίζουν οι νίκες και η κατάληψη τοποθεσιών και πόλεων στη Βόρειο Ήπειρο. Για κάθε μία: Αργυρόκαστρο, Κορυτσά, Αγ. Σαράντα, Πόγραδετς, Χειμάρρα, Κλεισούρα χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών. Τότε πια η ψυχή, η καρδιά, το μυαλό όλων, οι σκέψεις, οι ευχές και οι προσευχές βρίσκονται στο μέτωπο. Εθελοντική προσφορά για την πατρίδα, από άντρες και γυναίκες, στο μέτωπο και τα μετόπισθεν, στα νοσοκομεία, στις μεταφορές, στα δέματα, στη "Φανέλλα του Στρατιώτου", όλη η Αθήνα πλέκει κάλτσες και πουλόβερ. Με ανεκτίμητη τη συμμετοχή και την προσφορά των γερόντων και των γυναικών της Ηπείρου στη μεταφορά πυρομαχικών, τροφίμων και εφοδίων, μέσα στη νύχτα, τη λάσπη, το τσουχτερό κρύο, τη βροχή και το χιόνι, στις κακοτράχαλες πλαγιές της Πίνδου. Αντικατέστησαν τις αδυναμίες του επισήμου κράτους στον ανεφοδιασμό και την επιμελητεία. Στις πόλεις, συνηθίσαμε γρήγορα και με κατανόηση στη συσκότιση, στο σκούρο μπλε χαρτί στα παράθυρα, στις ταινίες που απέτρεπαν την εκτίναξη των σπασμένων υαλοπινάκων και στον ήχο της "σειρήνας" του βομβαρδισμού. Σε όλη τη χώρα δέχτηκαν όλοι αδιαμαρτύρητα τις επιτάξεις των ζώων και των μέσων μεταφοράς.Οι πολιτικές διαφορές ξεπερνιούνται και παραμερίζονται, τις παραμερίζει ο κίνδυνος της πατρίδας, προέχει η απόκρουση του φασίστα εισβολέα. Ο Νίκος Ζαχαριάδης, Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, θα κάνει μια ανακοίνωση ("Ανοιχτό γράμμα προς τον Ελληνικό Λαό" 2) που θα προκαλέσει (και προκαλεί ακόμα) συζητήσεις, αλλά είναι δείγμα της ομοψυχίας που κυριάρχησε και οδήγησε στη νίκη. "Σήμερα όλοι οι Έλληνες παλεύουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτησία........ Στον πόλεμο αυτό πού τον διευθύνει ή κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη...... Όλοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και ή νίκη θα 'ναι νίκη τής Ελλάδας και τού λαού της".2Πιέζοντας εδώ μπορείτε να διαβάσετε το "Ανοιχτό γράμμα προς τον Ελληνικό Λαό" 5 / 20Στο μέτωπο βρέθηκαν οι περισσότεροι από τους λογοτέχνες, ζωγράφους, ποιητές και γενικώς καλλιτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους της εποχής, ηθοποιοί, τραγουδιστές, δημοσιογράφοι, πολιτικοί, υπηρετώντας ως μάχιμοι ή εθελοντές, αποκτώντας μια σπάνια πείρα ζωής και φορτίζοντας το μυαλό, την καρδιά και την ψυχή τους με εικόνες από την κακουχία, το βογγητό του λαβωμένου, την γλύκα της νίκης και τον θάνατο. Ελύτης, Θεοτοκάς, Τερζάκης, Τσαρούχης, Βασιλείου, Αλεξανδράκης, Προκοπίου, Αργυρός, Κωνσταντάρας, Κατράκης, Σταυρίδης, Παπαγιαννόπουλος, Ηλιόπουλος, ένας ατέλειωτος κατάλογος, από τον οποίον δεν θα πρέπει να παραλειφθούν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Γεώργιος Ράλλης, ο Κωνστ. Μητσοτάκης, ο Χαρίλαος Φλωράκης, ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, ο Ισαάκ Λαυρεντίδης και ο Γεώργιος Καρτάλης. Ήταν η εποχή που οι πολιτικοί δεν απέφευγαν τη στράτευση 3. Αλλά και στα μετόπισθεν είχε επιστρατευθεί η τέχνη. Η αλαζονεία, ο θεατρινισμός και η έπαρση του Μουσολίνι αποτελούσαν ένα πρώτης τάξεως υλικό για πάσης μορφής σάτιρα, θεατρική, μουσική, ποιητική, δημοσιογραφική, ιδίως όμως γελοιογραφική. Όλοι "δημιουργούν" με αφορμή τον πόλεμο και τις νίκες, τραγούδια, θεατρικές επιθεωρήσεις, ζωγραφικούς πίνακες, γελοιογραφίες. Δεν λείπει και η λαϊκή τέχνη σε χρηστικά αντικείμενα. Είναι ζήτημα αν έχει γελάσει λαός τόσο πολύ σε περίοδο πολέμου. Η ευφορία της νίκης και η απόγνωση του καυχησιάρη Ντούτσε, που "όλο στρατηγούς αλλάζει για να βρει δουλειά" (Πράσκα, Σοντού, Καμπαλέρο) και τελικώς ηγείται αυτοπροσώπως στην "Εαρινή Επίθεση" για να σπάσει τα μούτρα του, έθρεψαν τη γενιά των σκιτσογράφων, των ηθοποιών, των ποιητών και των συνθετών κατά τρόπο μοναδικό.31940: Όταν οι ηθοποιοί, οι καλλιτέχνες και οι πολιτικοί πήγαιναν στο στρατό και στο μέτωπο Από άρθρο του Τάσου Κοντογιαννίδη στην RealNews6 / 20Το τσαρούχι και η φούντα του, η κραυγή "Αέρα" και η ξιφολόγχη έγιναν εθνικά σύμβολα. Και το "κορόιδο Μουσολίνι".Εντυπωσιακή είναι και η απόκριση της Ευρώπης, η οποία σαστισμένη και ενθουσιασμένη, πρώτα για το σθένος της αρνήσεως και ύστερα για την απρόσμενη εξέλιξη, δίνει επαίνους και υποσχέσεις για τη μοιρασιά της νίκης στον πολιτικό τομέα και επωφελείται στον σατιρικό. Γέμισαν τα ραδιόφωνα με θαυμασμό για την ανδρεία των Ελλήνων, των απογόνων του Λεωνίδα. Γέμισαν οι εφημερίδες της με τα σκίτσα των ξένων γελοιογράφων που έπαιρναν υλικό από τον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο.7 / 20Ένα μειονέκτημα είχε αυτή η ασυγκράτητη ευφορία. Άφηνε στον κόσμο την εντύπωση ότι ο πόλεμος, οι νίκες, οι θρίαμβοι, οι καταλήψεις ήταν εύκολες, ότι επρόκειτο για Ελληνικό στρατιωτικό περίπατο, ότι αρκούσε να εμφανισθεί τσολιάς ή να ακουσθεί η κραυγή "αέρα" για να λήξει η μάχη και να τραπούν σε φυγή οι Ιταλοί. Όμως δεν ήταν καθόλου έτσι. Η εχθρική αντίδραση, πολλές φορές, ήταν πολύ σκληρή, η αριθμητική και υλική υπεροχή ήταν πολύ εις βάρος μας. Οι μάχες και οι νίκες κόστιζαν, κόστιζαν πολύ, σε κούραση, σε ταλαιπωρία, σε κρυοπαγήματα, σε αίμα, σε κομμένα χέρια και πόδια, σε θάνατο. Σε 7.948 έφτασαν οι νεκροί που έμειναν στα βουνά της Αλβανίας. Ένα κόστος που γιγαντώθηκε μετά την επίθεση της Γερμανίας και την κατοχή που ακολούθησε. Η ευγνωμοσύνη και το ηθικό χρέος μας προς αυτούς που πολέμησαν και θυσιάστηκαν είναι τεράστιο. Δεν ξέρω αν κατάφερα να δώσω μια αμυδρή, έστω, εικόνα γι' αυτό που ονομάστηκε "έπος του '40" και την πρώτη του μέρα. Γι' αυτούς που έζησαν τα γεγονότα, οι αναμνήσεις είναι ανεξίτηλες, ενισχυμένες ασφαλώς από τη γοητεία εκείνης της ηλικίας. Και από τη σύγκρισή τους με τις ασκήμιες της ζωής που ακολούθησαν. Η πιο μεγάλη ευχή που μπορούμε να κάνουμε είναι να ξαναζήσει η χώρα μας αυτές τις στιγμές ομοψυχίας και ανάτασης, όχι απαραιτήτως για πόλεμο. Δεν φτάνει να είμαστε περήφανοι για το παρελθόν μας, πρέπει να πολεμήσουμε για το παρόν μας και το μέλλον των παιδιών μας. Ακολουθούν φωτογραφίες αρχείου από τα γεγονότα αλλά και την σάτιρα των ιστορικών εκείνων ημερών8 / 209 / 2010 / 20Το έμβλημα της 8ης Μεραρχίας Πεζικού, η οποία ήταν η πρώτη που ήρθε αντιμέτωπη με τις εχθρικές δυνάμεις.11 / 2012 / 2013 / 2014 / 2015 / 2016 / 2017 / 2018 / 2019 / 2020 / 20